Większość uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (SPE) wymaga wsparcia w procesie edukacji. W polskich szkołach gwarantami wsparcia dydaktycznego, wychowawczego, opiekuńczego i terapeutycznego są nauczyciele posiadający kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej oraz osoby pracujące w charakterze pomocy nauczycieli. Dodatkowo specjalistyczne usługi opiekuńcze świadczone są przez asystentów osobistych, którzy przyznawani są uczniom na podstawie orzeczenia o niepełnosprawności.

Należy jednak zaznaczyć, że nie są oni pracownikami szkoły. W polskim systemie oświaty kilka lat temu funkcjonowali asystenci szkolni. Z uwagi jednak na problem ze zdefiniowaniem ich zakresu obowiązków, zrezygnowano z tej roli. Poniżej omówimy zadania i rolę asystentów osobistych, pedagogów specjalnych oraz pomocy nauczycieli. Spojrzymy także krytycznie na system asystencji.

Asystent osobisty ucznia niepełnosprawnego

Asystent osobisty, choć nie jest pracownikiem szkoły, na terenie placówki realizuje rozmaite zadania związane ze wspomaganiem ucznia z niepełnosprawnością. Pomaga uczniowi zarówno podczas zajęć lekcyjnych, przerw, jak i w trakcie innych aktywności szkolnych. Zakres i forma wsparcia asystenta dostosowane są każdorazowo do indywidualnych potrzeb konkretnego dziecka, w porozumieniu z jego rodzicami i dyrektorem placówki.

Asystent osobisty jest niejako „przypisany” do ucznia. Bez przerwy znajduje się w jego pobliżu. Wspomaga go najczęściej w poruszaniu się, komunikacji oraz samoobsłudze. Jego zadaniem nie jest natomiast wyręczanie nauczyciela w nauczaniu.

Pedagog specjalny – zadania

W szkołach ogólnodostępnych i integracyjnych zatrudniani są nauczyciele posiadający kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela w szkołach specjalnych, czyli pedagodzy specjalni. Do ich zadań należy:

• współprowadzenie z innymi nauczycielami zajęć edukacyjnych lub uczestnictwo w zajęciach prowadzonych przez innych nauczycieli;
• udzielanie nauczycielom pomocy w doborze metod i form pracy z uczniem niepełnosprawnym;
• organizowanie razem z nauczycielami pracy wychowawczej i innych zintegrowanych działań;
•  prowadzenie zajęć rewalidacyjnych;
• współuczestniczenie w konstruowaniu i przeprowadzaniu wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia;
• monitorowanie i ewaluowanie działań zapisanych w indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycznym (IPET).

Rola pomocy nauczyciela

Do pracy w charakterze pomocy nauczyciela nie jest wymagany żaden konkretny poziom wykształcenia ani przygotowanie pedagogiczne. Osoba zatrudniona na tym stanowisku należy do grupy pracowników obsługi. Pomoc nauczyciela wykonuje zadania organizacyjne i techniczne. Wspiera ucznia niepełnosprawnego w czynnościach przygotowujących go do konkretnych zajęć, w realizacji czynności samoobsługowych, przemieszczaniu się czy porządkowaniu stanowiska nauki.

Wady asystencji

Asystencja, mimo licznych zalet, posiada także wiele wad i ograniczeń, w tym przede wszystkim:

• ogranicza relacje ucznia niepełnosprawnego z rówieśnikami,
• uczy dziecko zależności od pomocy osoby dorosłej w procesie nauki,
• stygmatyzuje ucznia jako osobę, przy której bez przerwy przebywa dorosły,
• może obniżać poczucie sprawstwa i wiary we własne możliwości,
• spowalnia proces usamodzielniania się osoby z niepełnosprawnością.

Podsumowanie

Asystenci osobiści, pedagodzy specjalni oraz pomoce nauczyciela stanowią istotne wsparcie uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w nurcie edukacji włączającej. Asystenci osobiści, mimo że nie są pracownikami szkoły, odgrywają istotną rolę we wspomaganiu uczniów z niepełnosprawnością, dostosowując swoje działania do indywidualnych potrzeb ucznia. Z formy pracy z dzieckiem jeden na jeden zadowoleni są szczególnie rodzice uczniów niepełnosprawnych. Mniej entuzjastycznie do asystencji podchodzą sami uczniowie, którzy przeważnie stawiają na inne formy wspomagania, na przykład specjalistyczne oprogramowanie.