Ucznia zdolnego cechuje ponadprzeciętny poziom rozwoju psychofizycznego, połączony z ciekawością poznawczą i wysoką motywacją. Ponadto wykazuje on uzdolnienia specjalne, np. muzyczne, plastyczne, sportowe lub językowe; posiada predyspozycje do wybitnych osiągnięć w nauce oraz cechuje się twórczością w działaniu i wysoką wrażliwością. Nie ma wątpliwości co do tego, że uczniów zdolnych należy zaliczyć go grona uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (SPE). Zadaniem szkoły jest rozpoznanie oraz rozwijanie zdolności takich uczniów. W dalszej części artykułu omówione zostaną formy wsparcia dzieci i młodzieży uzdolnionych w środowisku szkolnym.
Obowiązki szkoły wobec ucznia zdolnego
- Przepisy wykonawcze do Ustawy Prawo Oświatowe nakładają na nauczycieli obowiązek:
- rozpoznawania możliwości psychofizycznych i potrzeb uczniów,
- rozwijania zainteresowań i uzdolnień,
- stosowania różnych metod pracy dostosowanych do ich potrzeb,
- planowania indywidualnego rozwoju uczniów oraz
- stosowania specjalnej organizacji kształcenia dla uczniów wymagających wsparcia.
Rolą nauczycieli i wychowawców w pierwszym etapie pracy z uczniem uzdolnionym jest rozpoznanie jego zdolności. To w konsekwencji ma pozwolić na udzielenie mu odpowiedniego wsparcia. Określenie przez nauczyciela potencjału ucznia zdolnego może odbywać się z pomocą różnych technik, z których najczęściej stosowaną jest obserwacja pedagogiczna w trakcie bieżącej pracy z uczniem.
Wsparcie ucznia zdolnego
Rodzaj wsparcia udzielanego uczniowi zdolnemu określa się na podstawie jego indywidualnych potrzeb i możliwości. Może ono przybrać formę zindywidualizowania bieżącej pracy nauczycieli z uczniem, zintegrowanego działania nauczycieli i specjalistów tj. zajęcia rozwijające uzdolnienia, konsultacje, czy warsztaty. Z myślą o uczniach zdolnych ustawodawca przewidział specjalne formy nauki, które mają sprzyjać rozwijaniu ich zainteresowań oraz realizacji zadań wykraczających poza podstawę programową. Są to indywidualny program nauki (IPN) lub indywidualny tok nauki (ITN). Indywidualny program lub tok nauki dotyczy uczniów pobierających naukę na każdym etapie edukacji i uczących się w każdym typie szkoły. Wniosek o objęcie wyżej wymienionymi formami nauki może złożyć sam uczeń (jeśli jest niepełnoletni, wymagana jest zgoda rodziców), rodzice ucznia, wychowawca klasy oraz nauczyciel zajęć edukacyjnych za zgodą opiekunów prawnych albo pełnoletniego ucznia.
Indywidualny program nauki
Indywidualny program nauki dotyczy jednego, kilku lub ogółu przewidzianych planem dla danej klasy zajęć lekcyjnych. Program tych zajęć jest dostosowany do indywidualnych uzdolnień, zainteresowań i możliwości edukacyjnych ucznia zdolnego. Uczeń uczestniczy w zajęciach edukacyjnych razem z resztą klasy, jednak pracuje według specjalnie dla niego opracowanego programu, obejmującego nieco inny zakres materiału oraz inne formy pracy z uczniem. Uczniowi uzdolnionemu proponuje się uczestnictwo w zajęciach pozalekcyjnych oraz indywidualnych konsultacjach, wycieczkach naukowych oraz zajęciach klas programowo wyższych. Wiedzę ucznia uzdolnionego sprawdzają nie tylko klasyczne sprawdziany i testy, ale także konkursy i turnieje szkolne oraz międzyszkolne.
Indywidualny tok nauki
Indywidualny tok nauki (ITN), podobnie jak indywidualny program nauki, dotyczy jednego, kilku lub ogółu przewidzianych planem dla danej klasy zajęć lekcyjnych. W tym przypadku uczeń pobiera naukę według innego systemu niż udział w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych. Co więcej, ma on możliwość w trakcie jednego roku szkolnego realizować program nauczania z zakresu dwóch (lub więcej) klas. Realizowany przez ucznia program nauczania może być taki sam jak ogólnie przyjęty przez szkołę lub zostać indywidualnie opracowany jak w przypadku indywidualnego programu nauki.
Podsumowanie
Zadaniem pedagogów jest rozpoznanie i rozwijanie ponadprzeciętnych zdolności uczniów. Polskie prawo przewiduje objęcie takich uczniów zindywidualizowanymi formami kształcenia, bez względu na poziom edukacji oraz typ szkoły. Edukacja ucznia zdolnego może przybrać formę indywidualnego programu nauki lub indywidualnego toku nauki. Obydwie formy kształcenia sprzyjają rozwojowi szczególnych talentów ucznia oraz zaspokajaniu jego ciekawości poznawczej.