Osoby niepełnosprawne coraz aktywniej uczestniczą w życiu społecznym, kulturalnym i sportowym, a także coraz chętniej decydują się na podróże – zarówno w celach rekreacyjnych, jak i zawodowych. W odpowiedzi na rosnące potrzeby tej grupy, przewoźnicy w różnych gałęziach transportu stopniowo rozszerzają i dostosowują swoją ofertę, wprowadzając rozwiązania ułatwiające bezpieczne i komfortowe przemieszczanie się. Poniżej przedstawiamy wybrane przykłady ułatwień oraz przysługujących uprawnień w zależności od środka transportu.
Podróż autokarem
Dostępność udogodnień jest różna dla poszczególnych firm przewozowych. Dla przykładu Flixbus deklaruje, że przejazdy dla osób z niepełnosprawnością ruchową, które mogą samodzielnie wsiąść i wysiąść z pojazdu, są dostępne na wszystkich trasach, a wózek lub inne pomoce ortopedyczne przewożone są bezpłatnie w luku bagażowym.
Pewne ograniczenia występują jednak w odniesieniu do osób, które muszą podróżować z wózkiem na pokładzie. W tej sytuacji należy z wyprzedzeniem sprawdzić, czy na danej linii oferowana jest taka możliwość. Operator sprawdza wówczas, czy pojazd oraz przystanki, są odpowiednio przystosowane. Ponadto obowiązują wymogi dotyczące samego wózka. Musi to być: wózek inwalidzki dopuszczony jako fotel pasażera zgodny z normą DIN EN 12183 lub DIN EN 12184, lub wózek inwalidzki z systemem utrzymującym, zgodny z normą DIN 75078-2. Wózek inwalidzki może mieć maksymalnie 70 cm szerokości i nie więcej niż 120 cm długości, a jego masa całkowita nie może przekraczać 300 kg.
Dodatkowo operator zapewnia bezpłatny przejazd osobie towarzyszącej, o ile osoba z niepełnosprawnością posiada dokument poświadczający, że jest to w jej sytuacji konieczne. Możliwy jest ponadto bezpłatny przejazd z psem przewodnikiem, pod warunkiem, że właściciel posiada dokument potwierdzający ukończenie wymaganego szkolenia. Przejazdy z osobą towarzyszącą lub psem przewodnikiem należy rezerwować 36 godzin przed podróżą, kontaktując się bezpośrednio z infolinią przewoźnika.
Podróż pociągiem
W pociągach PKP Intercity wyznaczone są miejsca przeznaczone dla osób z niepełnosprawnościami.
Dla osób, które nie poruszają się na wózku, jest to zwykle jeden przedział w wagonie klasy drugiej lub co najmniej 6 miejsc w wagonach bezprzedziałowych klasy drugiej. Tego typu miejsca zlokalizowane są w pobliżu wejścia do wagonu. Do 24 godzin przed odjazdem pociągu zarezerwowane są dla podróżnych z niepełnosprawnościami, a po tym czasie trafiają do ogólnej puli sprzedaży i mogą zostać wykupione również przez osoby bez ograniczeń zdrowotnych.
W oznakowanych przedziałach z miejscami siedzącymi dostępne są także miejsca zarezerwowane wyłącznie dla osób z niepełnosprawnością ruchową i ich opiekunów. Nie mogą one zostać wykupione przez osoby bez ograniczeń w poruszaniu się. Miejsca dedykowane osobom niepełnosprawnym ruchowo i ich opiekunom dostępne są również w przedziałach z miejscami do leżenia. Należy je zarezerwować najpóźniej na 24 godziny przed odjazdem pociągu, gdyż po tym czasie trafiają do ogólnej puli sprzedaży.
Przejazd osoby z niepełnosprawnością warto zgłosić przewoźnikowi z wyprzedzeniem, aby mogła ona skorzystać z pomocy personelu we wsiadaniu do i wysiadaniu z pociągu. Bilet na przejazd można zakupić bezpośrednio u konduktora. Okazanie dokumentu potwierdzającego niepełnosprawność zwalnia taką osobę z dodatkowej opłaty za zakup biletu w pociągu. Nie dotyczy to jednak przejazdów pociągami Express InterCity Premium oznaczanych jako EIP (z wyjątkiem osób poruszających się na wózkach inwalidzkich).
Krajowy przewoźnik oferuje również szereg ulg na przejazdy dla osób z ograniczeniami zdrowotnymi i opiekunów. Ich wysokość uzależniona jest od rodzaju i stopnia niepełnosprawności:
- Orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności lub orzeczenie równoważne uprawnia do ulgi 37 proc. na przejazdy wagonami drugiej klasy w pociągach pośpiesznych, ekspresowych, IC i EC oraz 49 proc. ulgi na przejazdy wagonami drugiej klasy w pociągach osobowych. Opiekun takiej osoby (osoba pełnoletnia podróżująca w towarzystwie OzN) ma prawo do 95 proc. ulgi na przejazdy we wszystkich pociągach.
- Orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności związane z dysfunkcją narządu wzroku uprawnia do ulgi 51 proc. na przejazdy wagonami klasy drugiej w pociągach pośpiesznych, ekspresowych, IC i EC, a także 93 proc. ulgi na przejazdy wagonami drugiej klasy w pociągach osobowych. Opiekun osoby niewidomej, którym może być osoba powyżej 13 roku życia, ma prawo do 95 proc. ulgi na przejazdy wszystkimi pociągami.
- Orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności powiązane z dysfunkcją wzroku uprawnia do ulgi w wysokości 37 proc., zarówno na przejazdy w pociągach pospiesznych i ekspresowych, jak i w pociągach osobowych, wagonami klasy drugiej. Opiekun takiej osoby (inny podróżny, powyżej 13 roku życia) ma prawo do 95 proc. ulgi na przejazd wszystkimi pociągami.
- Rodzice i opiekunowie dzieci oraz młodzieży niepełnosprawnej, która uczęszcza do szkoły, mają uprawnienie do ulgi 79 proc. na przejazdy pociągami osobowymi i pospiesznymi, jednak tylko w drugiej klasie, i wyłącznie na trasie do i z miejsca zamieszkania do szkoły. Podstawą do ulgi jest legitymacja szkolna dziecka niepełnosprawnego.
Podróż samolotem
Osoba z niepełnosprawnością może liczyć na bezpłatne wsparcie obsługi lotniska obejmujące:
- Pomoc w przemieszczeniu się z wyznaczonego punktu do miejsca odprawy oraz przy dokonaniu odprawy i nadaniu bagażu.
- Wsparcie przy przejściu przez kontrole: bezpieczeństwa, emigracyjną i celną.
- Asystę w dojściu do samolotu, wejściu na pokład oraz dotarciu na miejsce w samolocie (z użyciem potrzebnych urządzeń, np. wind czy wózków inwalidzkich).
- Pomoc przy przechowywaniu i odbiorze bagażu podręcznego w samolocie.
- Asystę przy opuszczaniu samolotu i przemieszczeniu się do hali przylotów, odbiorze bagażu oraz przejściu przez procedury imigracyjne, celne i bezpieczeństwa.
- Wsparcie przy przemieszczaniu się do toalety.
- Pomoc w poruszaniu się przy lotach tranzytowych.
- Pomoc w przemieszczeniu się do wskazanego punktu docelowego na lotnisku.
Osoba niepełnosprawna może podróżować bez opieki pod warunkiem, że jest w stanie samodzielnie przyjmować leki, spożywać posiłki i korzystać z toalety. Musi być także zdolna do samodzielnego założenia i korzystania z maski tlenowej. W przypadku, gdy wykonanie którejś z wymienionych czynności bez pomocy nie jest możliwe, osoba z niepełnosprawnością musi podróżować w towarzystwie opiekuna (osoby powyżej 16 roku życia). Pasażer niepełnosprawny ma pierwszeństwo wejścia na pokład i prawo do wyboru miejsca. Opuszcza pokład samolotu jako ostatni.
Wózek inwalidzki, który przekracza rozmiary umożliwiające swobodne poruszanie się po pokładzie, musi zostać nadany jako bagaż rejestrowany. Jest on wówczas przewożony bezpłatnie w luku bagażowym. Pies przewodnik osoby niewidomej ma prawo do bezpłatnego podróżowania na pokładzie samolotu, pod warunkiem posiadania odpowiedniego poświadczenia weterynaryjnego oraz certyfikatu potwierdzającego status przewodnika. Zwierzę musi być ponadto wyposażone w kaganiec i uprząż.