Na wstępie warto zaznaczyć, że nie istnieje jeden, uniwersalny sposób komunikacji z uczniami niepełnosprawnymi. Jednak pomocne w tym zakresie mogą okazać się ogólne wskazówki, które zgromadziliśmy poniżej. Dodatkowo zebraliśmy bardziej szczegółowe porady dotyczące usprawnienia komunikacji z uczniami, biorąc pod uwagę rodzaj niepełnosprawności. W tym artykule znajdziesz także porady odnoszące się do porozumiewania się z uczniami z niepełnosprawnością wzroku, słuchu oraz ruchu.

Ogólne wytyczne

Oto zestaw bardzo ogólnych wytycznych, które pomogą Ci sprawnie komunikować się z uczniami z różnego rodzaju dysfunkcjami:

• Już podczas pierwszych dni zajęć z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi próbuj je poznać – nie zakładaj, że w związku ze swoją niepełnosprawnością posiada jakiś przypisany z góry zestaw cech. To ułatwi Ci dostosowanie metod komunikacji i motywacji do potrzeb konkretnego ucznia.

• Dostosowuj komunikaty do indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka – nie używaj ani zbyt skomplikowanego, ani nadmiernie uproszczonego języka.

• Upewniaj się, że dziecko Cię rozumie, na przykład prosząc je o sparafrazowanie Twojej wypowiedzi.

• Pamiętaj o komunikatach zwrotnych – zwracaj uczniowi uwagę na to, co zrobił dobrze, ale też, w razie potrzeby, udzielaj konstruktywnych uwag, informując go, co zrobił niewłaściwie, dlaczego, i jak może to naprawić lub ulepszyć.

• W miarę możliwości odnoś się do ucznia z niepełnosprawnością w ten sam sposób, w jaki odnosisz się do reszty klasy – ani lepszy, ani gorszy.

• Motywuj ucznia, nie tylko poprzez zachęcanie go do działania, ale przede wszystkim poprzez upewnienie się, że ten wie, co ma robić i umie to robić.

• Doceniaj nie tylko osiągnięcia dziecka, ale także same jego starania. Pokazuj mu, że wierzysz w jego możliwości.

Komunikacja z uczniem z niepełnosprawnością wzroku

Komunikując się z uczniem z dysfunkcją wzroku, miej na uwadze, że kontakt wzrokowy czy komunikaty niewerbalne muszą być zastąpione komunikatami słownymi. Zatem jeśli zwracasz się do ucznia słabowidzącego lub niewidomego, wystosuj wyraźny komunikat werbalny, informujący go, że wypowiedź adresujesz właśnie do niego.

Mając na uwadze fakt, że uczeń z niepełnosprawnością wzroku może nie widzieć tekstu/grafik wyświetlanych lub zapisywanych na tablicy/ekranie, odczytuj na głos prezentowane treści. Przygotuj wyświetlany materiał również w wersji elektronicznej, aby uczeń miał możliwość zapoznać się z nim, najlepiej jeszcze przed lekcją, np. przy użyciu programu mówiącego.

Komunikacja z uczniem niesłyszącym i niedosłyszącym

Zanim zaczniesz mówić do ucznia niesłyszącego lub niedosłyszącego, upewnij się, np. poprzez dotknięcie jego ramienia, że ten na Ciebie patrzy. Mów wyraźnie, z twarzą zwróconą w kierunku dziecka, pamiętając, aby w czasie mówienia nie zasłaniać ust. Buduj krótkie zdania i rób przerwy między nimi, ponieważ czytanie z ust wymaga od ucznia z dysfunkcją słuchu niemało wysiłku. Nie krzycz, ponieważ aparat słuchowy, którego używa dziecko, zniekształci to, co próbujesz mu przekazać. Jeśli uczeń nie zrozumie któregoś zdania, nie powtarzaj go wielokrotnie w takiej samej formie. Zamiast tego, spróbuj ująć to, co chcesz powiedzieć nieco inaczej.

Komunikacja z uczniem niepełnosprawnym ruchowo

Kiedy rozmawiasz z uczniem na wózku, usiądź lub stań w odległości umożliwiającej swobodny kontakt wzrokowy bez zadzierania głowy. Zwracaj się zawsze bezpośrednio do dziecka niepełnosprawnego, a nie do osoby mu towarzyszącej, np. asystenta. Miej na uwadze, że niepełnosprawność rąk może uniemożliwiać podnoszenie ich w celu zgłoszenia się do odpowiedzi, dlatego ustal alternatywną formę. Nie wyręczaj dziecka w czynnościach, w których radzi sobie bez niczyjej pomocy. Chcąc zaoferować wsparcie, pytaj, jaka jego forma będzie potrzebna.