Zgodnie z art. 2 Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych „racjonalne usprawnienie oznacza konieczne i odpowiednie zmiany i dostosowania, nie nakładające nieproporcjonalnego lub nadmiernego obciążenia, jeśli jest to potrzebne w konkretnym przypadku, w celu zapewnienia osobom niepełnosprawnym możliwości korzystania z wszelkich praw człowieka i podstawowych wolności oraz ich wykonywania na zasadzie równości z innymi osobami”. W procesie edukacji dzieci i młodzieży racjonalne usprawnienia pozwalają na uczenie się w optymalnych warunkach. Cele tych dostosowań obejmują wyrównanie szans edukacyjnych, zapewnienie równego dostępu do edukacji, stworzenie warunków do pełnego rozwoju oraz zminimalizowanie trudności w funkcjonowaniu psychospołecznym.
Racjonalne usprawnienia a dostępność
Zarówno projektowanie uniwersalne (oparte na rozwiązaniach, które są wygodne i praktyczne dla wszystkich), jak i racjonalne usprawnienia, służą zapewnieniu dostępności, czyli możliwości korzystania z usług, produktów, informacji i miejsc przez każdego w równym stopniu i w każdym czasie. Racjonalne usprawnienia polegają na koniecznym, jak najprostszym dostosowaniu rozwiązań w konkretnych sytuacjach. Celem wprowadzenia zmian jest zapewnienie równego dostępu do instytucji i usług osobom ze szczególnymi potrzebami.
Racjonalne usprawnienia – na czym polegają?
Racjonalne usprawnienia mogą polegać na przystosowaniu budynku i pomieszczeń (poprzez likwidację barier architektonicznych) oraz odpowiednim wyposażeniu (np. w specjalne dostosowaną infrastrukturę komputerową). Mogą obejmować również indywidualne ustalenie czasu na wykonanie zadania lub rodzaju zadania – w zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności oraz zgłoszonych potrzeb. Inne przykłady racjonalnych usprawnień to sfinansowanie usługi tłumacza języka migowego lub asystenta ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
Dostosowanie architektoniczne
Zarówno sam budynek szkoły, jak i jego otoczenie, powinny być zaprojektowane w ten sposób, aby możliwe było poruszanie się bez barier w obrębie poszczególnych pięter i między nimi. Przykładem rozwiązania, które zapewni dostępność uczniom ze szczególnymi potrzebami, jest zainstalowanie w budynku windy. Ponadto zapewniony powinien zostać dostęp do wszystkich pomieszczeń (z wyjątkiem technicznych). W tym przypadku dostosowanie może obejmować odpowiednie poszerzenie drzwi. W kontekście osób z dysfunkcją wzroku przejawem dostosowania jest umożliwienie wejścia w towarzystwie psa asystującego.
Dostępność cyfrowa
Strony internetowe instytucji publicznych – w tym szkół i uczelni wyższych – muszą być dostosowane zgodnie z wytycznymi dotyczącymi tworzenia dostępnych serwisów internetowych (WCAG 2.1.). Przykładem tych wytycznych jest obsługa strony bez użycia myszy, za pomocą samej klawiatury, dodanie opisów alternatywnych do zdjęć oraz audiodeskrypcji do filmów.
Dostępność treści edukacyjnych
Podręczniki i inne materiały edukacyjne powinny być zaadaptowane do potrzeb uczniów ze szczególnymi potrzebami. Dla przykładu dostosowanie w zakresie percepcji wzrokowej może obejmować zastosowanie odpowiedniego kroju i wielkości czcionki, kompozycji strony czy kontrastu tła. Z kolei dostosowanie do specjalnych potrzeb w zakresie funkcji poznawczych wiązać się może z umieszczeniem przed właściwym tekstem pytań ukierunkowujących oczekiwania i uwagę ucznia na najważniejsze fragmenty lub zadań i ćwiczeń utrwalających, angażujących różne zmysły.
Podsumowanie
Racjonalne usprawnienia mają na celu zapewnienie równego dostępu do edukacji oraz stworzenie optymalnych warunków uczenia się. Przykłady racjonalnych usprawnień obejmują dostosowania architektoniczne jak instalacja windy czy poszerzenie drzwi oraz dostosowanie cyfrowe, np. tworzenie dostępnych stron internetowych. Ostatecznym celem dostosowań jest zapewnienie równych szans i możliwości edukacyjnych dla wszystkich uczniów.