Mutyzm wybiórczy (inaczej mutyzm selektywny) to zaburzenie o podłożu lękowym, polegające na tym, że dziecko swobodnie mówi w znanym i bezpiecznym otoczeniu, na przykład w domu, ale milczy w sytuacjach społecznych wywołujących lęk, takich jak pobyt w szkole. Pomimo że mutyzm najczęściej diagnozowany jest u dzieci, może także występować u młodzieży i dorosłych. Szacuje się, że zaburzenie to dotyka 0,6-0,7 na 1000 dzieci. Oznacza to, że występuje ono stosunkowo rzadko.
Trudności w nauce szkolnej
Dzieci z mutyzmem wybiórczym doświadczają wielu trudności w codziennym funkcjonowaniu w szkole. Chociaż zwykle mają adekwatną wiedzę i zdolności intelektualne, ich lęk powoduje, że nie mogą w pełni wykorzystać swojego potencjału. Trudności te obejmują problemy z koncentracją, kończeniem prac klasowych i nadążaniem za tempem zajęć. Dziecko może unikać odrabiania zadań domowych lub wykonywać je bardzo wolno. Milczenie w klasie ogranicza jego udział w lekcjach i wpływa negatywnie na relacje z rówieśnikami.
Wskazówki dla nauczycieli
Skuteczne wsparcie dziecka z mutyzmem wybiórczym oznacza stosowanie indywidualnego podejścia i metod dopasowanych do konkretnych potrzeb. Poniżej przedstawiamy najważniejsze zalecenia do pracy z dziećmi, przygotowane przez Fundację Mutyzm Wybiórczy Reaktywacja, w oparciu literaturę naukową i praktyczne doświadczenia.
Organizacja wsparcia
- Warto wyznaczyć nauczyciela lub specjalistę, który będzie koordynował wsparcie i monitorował postępy dziecka.
- Na początkowym etapie terapii pomocne może być uczestnictwo rodzica w zajęciach, aby ułatwić dziecku nawiązanie relacji z nauczycielem.
- Kadra powinna zostać przeszkolona w zakresie mutyzmu wybiórczego, aby zrozumieć mechanizmy lęku i skuteczne sposoby wsparcia.
Warunki sprzyjające komunikacji
- Zaleca się przeprowadzanie sesji terapeutycznych kilka razy w tygodniu w spokojnym miejscu, gdzie dziecko czuje się komfortowo.
- Warto stworzyć sytuacje sprzyjające spontanicznej komunikacji, np. poprzez komentowanie aktywności dziecka bez wywierania presji na odpowiedź.
- Należy zadbać o stopniowe wprowadzanie nowych osób do otoczenia dziecka, zgodnie z metodą małych kroków.
- Ważne jest zapewnienie dziecku możliwości sygnalizowania potrzeb w alternatywny sposób, np. poprzez podniesienie ręki zamiast wypowiedzi.
Strategie ułatwiające naukę
- Dziecko powinno mieć możliwość siedzenia w miejscu, które zapewnia mu poczucie bezpieczeństwa.
- Weryfikowanie wiedzy może odbywać się w formie pisemnej, a pytania ustne powinny być dostosowane do etapu, na którym dziecko jest gotowe do komunikacji.
- Należy unikać presji czasu, ponieważ może ona dodatkowo nasilać lęk.
- Jeśli dziecko podejmie próbę mówienia, reakcja dorosłych powinna być neutralna, aby nie zwiększać presji.
Wsparcie w relacjach społecznych
- Nauczyciele mogą pomóc w integracji dziecka z rówieśnikami, organizując wspólne aktywności w małych grupach.
- Klasa powinna zostać poinformowana o trudnościach koleżanki czy kolegi – warto zorganizować pogadankę na ten temat.
- Dziecko powinno mieć okazję do wykazywania się w aktywnościach niewymagających mówienia, np. plastycznych czy sportowych.
- Stopniowe angażowanie w działania wymagające komunikacji może obejmować śpiewanie w grupie czy czytanie w małych zespołach.
Podsumowanie
Mutyzm wybiórczy to zaburzenie, które znacząco utrudnia dziecku naukę w szkole ogólnodostępnej. Właściwe wsparcie ze strony nauczycieli i specjalistów może pomóc mu stopniowo przezwyciężać lęk i rozwinąć umiejętności komunikacyjne. Bardzo ważne jest zrozumienie problemu, zapewnienie dziecku wsparcia terapeutycznego i nienakładanie na nie presji. W początkowym okresie warto umożliwić dziecku porozumiewanie się metodami niewerbalnymi, tak aby na przykład przy pomocy gestu mogło ono potwierdzić obecność lub zasygnalizować potrzebę wyjścia do toalety. Sprawdzanie wiedzy ucznia również powinno odbywać się w formie innej niż ustna, najlepiej pisemnie.